Էկոլոգիա

10 տարեկան իշխանության ազդեծությունը շրջակա միջավայրի վրա

Երկիր մոլորակից վերջին 30 տարիներին կորզվել է այնքան բնական ռեսուրս, որքան դրան նախորդող 5000 տարիների ընթացքում։ Սերժ Սարգսյանի կառավարման 10 տարիները լավ ժամանակահատված դարձան ձեռներեցների համար՝ ՀԷԿեր կառուցելու և հանքեր շահագործելու։ ՀԷԿերը դարձան գումար աշխատելու մեքենա. սպառելով և չորացնելով սակավաջուր գետերը՝ լցվում էին մի քանի գրպաններ։ Պետությունը չահազանգեց և չպատժեց։ 10 տարիների ընթացքում ունեցանք 2 հանքավայրի շահագործում՝ Թեղուտի և Ամուլսարի։ Առաջին հանքի շահագործումը դադարեց ժամանակից շուտ, քանի որ ֆինանս ներդնող երկիրը հասկացավ, որ ոտնատակ են տրվում բոլոր բնապահպանական նորմերն ու կանոնները։ Արդյունքում հանքը աշխարհին թողեց մեծ ժառանգություն՝ լքված հանքավայր, մեծ պոչամբար, թունավոր օդ,հող և 1200 գործազուրկ մասնագետ։ Երկրորդ հանքը՝ Ամուլսարը, սկսելու է ակտիվ շահագործվել այս տարվա ամռանից։ Նախկին կառավարության դերը մեծ էր. բազում օրենքների փոփոխություն, սուտ հետազոտություններ, ոչ մի ահազանգ և, անգամ, բաժնեմասի ձեռք բերում։ Նայելով 2012 թվականի կուսակցությունների քարոզարշավների բնապահպանությանը վերաբերվող հատվածներին՝ հասկանում ենք, որ դա թեմա էր, որի մասին գրեթե պատկերացում չունեին իշխանական մարմիններն ու հավանական իշխանությունները. մի բան էր կրկնվում՝ բնությունը մեր տունն է։ 

Ցավն այն է, որ պետությունն ու մարդը պատրաստ են գործել միմիայն բնության ահազանգից հետո։ Մեր երկրին հարկավոր են մասնագետներ, որոնք կկանխատեսեն աճող աղետը և իրենց ներուժը կդնեն՝ կանխարգելելու սպասվածը։ Մեզ պետք չի իշխանություն, որը ամեն ինչ կներդնի քայքայելու և հարստանալու համար։ Հայաստանը հարուստ է և՛ բնական, և՛ ինտելեկտուալ ռեսուրսներով։ Հարկավոր է ինտելեկտուալը ներդնել՝ բնականը պահպանելուն և չափավոր օգտագործելուն՝ ի շահ պետությանն ու քաղաքացուն։

Թեղուտի հանքավայրը...
Թեղուտի հանքավայրի շահագործումը Հայաստանին խոստանում էր մեծ եկամուտներ, հազարից ավելի աշխատատեղի և տնտեսության զարգացում։ Դանյական կողմից ֆինանսավորումը մեծ հույսեր էին ներշնչում «Վալլեքս» ընկերությանը, սակայն 2017 թվականին ներդրումները դադարեցին և հանքը դադարեց շահագործվել. 1200 ավելի քաղաքացիներ մնացին առանց աշխատատեղի։ Առաջացած պոչամբարը երկրի համար դարձել է պատուհաս. ազդում է բնության կանանոնավոր զարգացմանը, թունավորում է հողը, աղտոտում օթն ու խմելու ջուրը։ Իշխանություններն աչք են փակում կատարվածի վրա, չեն գործում օրենքի խստությամբ, չեն վերահսկում իրավիճակը։ Դանյական կողմը հասկանալով, որ շահագործումը չի տեղավորվում ոչ մի նախասահմանված օրենսդրական կարքերի մեջ՝ դադարեցրեցին ֆինանսավորումը և հանքը մնաց ամայի։

Որքանո՞վ է արդարացված Հայաստանում նոր աղբավայրի կառուցումը

Հայաստանում նոր աղբավայրի կառուցումը ընդունելի չպետք է լինի: ՀՀ-ի տնտեսական և բնապահպանական իրավիճակը թույլ չեն տալիս նոր աղբավայր կառուցել, որը կդառնա թափոնների գերեզմանոց, այլ ոչ թե վերամշակման կենտրոն: Ներդրումները հարկավոր է կատարել ոչ թե աղբավայրի ստեղծման, այլ վերամշակման կենտրոնի վրա:

Նշել աղբի վերամշակման եղանակներ

1. Preventing or reducing waste generation: Extensive use of new or unnecessary products is the root cause of unchecked waste formation. The rapid population growth makes it imperative to use secondhand products or judiciously use the existing ones because if not, there is a potential risk of people succumbing to the ill effects of toxic wastes. Disposing of the wastes will also assume formidable shape. A conscious decision should be made at the personal and professional level to judiciously curb the menacing growth of wastes.

2. Recycling: Recycling serves to transform the wastes into products of their own genre through industrial processing. Paper, glass, aluminum, and plastics are commonly recycled. It is environmentally friendly to reuse the wastes instead of adding them to nature. However, processing technologies are pretty expensive.

3. Incineration: Incineration features combustion of wastes to transform them into base components, with the generated heat being trapped for deriving energy. Assorted gases and inert ash are common by-products. Pollution is caused by varied degrees dependent on nature of waste combusted and incinerator design. Use of filters can check pollution. It is rather inexpensive to burn wastes and the waste volume is reduced by about 90%. The nutrient rich ash derived out of burning organic wastes can facilitate hydroponic solutions. Hazardous and toxic wastes can be easily be rid of by using this method. The energy extracted can be used for cooking, heating, and supplying power to turbines. However, strict vigilance and due diligence should be exercised to check the accidental leakage of micro level contaminants, such as dioxins from incinerator lines.

4. Composting: It involves decomposition of organic wastes by microbes by allowing the waste to stay accumulated in a pit for a long period of time. The nutrient rich compost can be used as plant manure. However, the process is slow and consumes a significant amount of land. Biological reprocessing tremendously improves the fertility of the soil.

5. Sanitary Landfill: This involves the dumping of wastes into a landfill. The base is prepared of a protective lining, which serves as a barrier between wastes and ground water, and prevents the separation of toxic chemicals into the water zone. Waste layers are subjected to compaction and subsequently coated with an earth layer. Soil that is non-porous is preferred to mitigate the vulnerability of accidental leakage of toxic chemicals. Landfills should be created in places with low groundwater level and far from sources of flooding. However, a sufficient number of skilled manpower is required to maintain sanitary landfills.

6. Disposal in ocean/sea: Wastes generally of radioactive nature are dumped in the oceans far from active human habitats. However, environmentalists are challenging this method, as such an action is believed to spell doom for aquatic life by depriving the ocean waters of its inherent nutrients.

Effective waste disposal calls for concerted efforts from all, no matter how anxious or worried they may be about our environment.

Բերել աղբ վերամշակող երկրների օրինակներ,նշել եղանակները

Germany has the best recycling rate in the world. Austria comes in second, followed by South Korea and Wales. All four countries manage to recycle between 52% and 56% of their municipal waste. Switzerland, in fifth place, recycles almost half of its municipal waste. According to Eunomia, the environmental consultancy that compiled the report, these countries all have in common government policies that encourage recycling, such as making it easy for households to recycle waste; good funding for recycling; and financial incentives. They also set clear performance targets and policy objectives for local governments.

Some countries, such as Wales, have ambitious recycling targets. Wales aims to achieve zero waste by 2050, and the EU is looking at adopting a new target for 2030, thought to be at least 65%.

The report singles out Wales, which it says outperforms many larger European countries because of its “political leadership and investment”. It says that Wales is a “global leader” in recycling and could outdo Germany, as early as 2018.

Գրել էսսե՝ «Աղբը» վերնագրով(մոտեցումները կարող են լինել ամենատարբեր՝ խորհուրդ, հումորային,կամ Երևանն ու Հայաստանը աղբի մեջ,այլ…)

Երաշտ է սպառնում

Հետաքրքիր է, չէ՞, օրացույցով հունվարի 24-ն է, բայց եղանակը գարուն է հիշեցնում: Շատերս ուրախանում ենք.  -ինչ լավ է՝ տաք է, ձյուն չկա, բան չմնաց, օրերը սկսում են երկարել ու նորից երանելի տաք եղանակները կսկսվեն-: Այո, երբ նայում ենք՝ որպես սոցիալական երևույթ, իհարկե, լավ է, մարդիկ բնակարանները ջեռուցելու խնդիրներ չունեն, տաք հագուստ ու ձմեռային կոշիկ չեն գնում: Բայց, երբ նայում ենք բնապահպանական տեսակետից, խնդիրը լուրջ է: Այս իրավիճակը մեզ սպառնում է ամառային երաշտով, որը իր հերթին կհանգեցնի ոչ բերքառատ տարվան, դա էլ՝ տնտեսության թերաճի։ Բնության մեջ ամեն ինչ փոխկապակցված է: Այս տարի ձյան ծածկույթը հանրապետությունում նորմայից 60%-ով քիչ էր, իսկ դա նշանակում է,որ խոշոր ջրամբարները չեն լցվի։ Արարատյան դաշտի այգիները ոռոգվում են ջրամբարներում կուտակված ջրերով ու քանի դեռ չկան տեղումներ, չի լինի ջուր, չի լինի ոռոգում։Ըստ մասնագետների՝ մինչև մարտ ամիս առատ ձյուն կամ հորդ անձրևներ եթե չտեղան, ապա 2018-ին խմելու և ոռոգման ջրի պակասի մեծ խնդրի առաջ կկանգնենք։ Ձմեռը շուտով կվերջանա, իսկ այս պահի դրությամբ Լոռիում, Տավուշում, Սյունիքում, Արցախում եւ Արարատյան դաշտում ձյան ծածկույթն ընդհանրապես բացակայում է, իսկ Ապարանի, Ջերմուկի և Հրազդանի շրջաններում, եթե սովորաբար ձյան ծածկույթը հասնում է մինչեւ 90 սանտիմետրի, ապա այս տարի այն ընդամենը 30 սմ է։ Ձյան պակասը նաև ազդել է տուրիզմի վրա: Ծաղկաձորում այս տարի ձյունը շատ քիչ է եղել և դահուկասերները չեն կարողացել վայելել ծաղկաձորյան ձմեռը: Այս պահին շատ կարևոր է, որ ջրի պահպանության խիստ ռեժիմ մշակվի: Պետք է ջրի յուրաքանչյուր կաթիլը հասնի իր օգտագործողին: Չնայած նրան, որ վերջին ժամանակներս անընդհատ Բնապահպանության փոխնախարար Խաչիկ Հակոբյանի ֆեյսբուքյան էջում կարդում էի, որ Արարատյան արտեզյան ավազանի ջրերի խնայողության աշխատանքներ են անում, բայց իրականում Արարատյան դաշտի ստորերկրյա ջրերը ձկնաբուծարանների պատճառով այնքան են նվազել,որ արտեզյան ավազանից հիմա նույնիսկ հնարավոր չի լինի լրացուցիչ գրունտային ջրեր ուղղել ոռոգման համար:

Ինչպիսի քաղաքում կուզենայի ապրել

 Մեծ քաղաքները ունեն մեծ խնդիրներ, որոնց լուծումը պահանջում է երկար ժամանակ և բազում միջոցներ: Մի խնդիրը լուծելուն պես՝ կհանդիպեինք մյուսին, և այդպես՝ շղթան կշարունակվեր հավիտյան: Ելնելով այս հանգամանքից՝ ես կուզենայի ապրել փոքրիկ քաղաքում, որը կլիներ ոչ կոռումպացված: Ելնելով Սինգապուր պետության օրինակից՝ կարող եմ ասել, որ քաղաքումս պետք է զարգացած լիներ կրթական համակարգը. դպրոցները՝ այլընտրանքային, ԲՈՒՀերը՝ մատչելի և հարմար: Էլեկտրաէներգիան պիտի լինի այլընտրանքային՝ հողմային և արևային: Այս մոդելը մեծ օրինակ կարող է հանդիսանալ համաշխարհային գերտերությունների համար: Մեքենաները պետք է լինեն «կանաչ», որոնք չեն աղտոտի շրջակա միջավայրը և օզոնային շերտը:

Էկոկրթությունը պետք է լինի ուսումնական ծրագրի անբաժանելի մասը, սկսած՝ մանկապարտեզից, վերջացրած՝ ԲՈՒՀով: Երեխաներին վաղ տարիներից շրջակա միջավայրին ընտելացնելը, կրթելն ու դաստիարակելը կհանգեցնի այն ապագային, որի մասին բոլորս երազում ենք: 

Առանձին առաջադրանք (Մի ՀԷԿ-ի պատմություն)

Եղեգիս գետի մոդել

 ՀԾԿՀ-ն առաջնորդվում է ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարության կողմից առաջարկած ՓՀԷԿ-երի զարգացման սխեմայով, որը հաստատվել է 2009թ-ին: Հատուկ սահմանափակումներ ՓՀԷԿ-երի կառուցման համար չկան, այդ իսկ պատճառով հաճախ ՓՀԷԿ-երը կառուցվում են կասկադի տեսքով, ինչն իրականում ավելացնում է ծանրաբեռնվածությունը գետերի վրա: Եղեգիս գետը վառ օրինակ է, որով կարելի է տեսնել ՓՀԷԿ-երի հետ կապված խնդիրները: Եղեգիս գետը հոսում է Վայոց ձորի մարզում և ունի մի քանի փոքր վտակներ: Եղեգիսի և նրա Կարակայա, Այսաս և Արտաբույնք վտակների վրա կառուցված է 17 ՓՀԷԿ: Եվս 3-ը կառուցման փուլում են: Եղեգիսի երկարությունը 47 կմ է, միայն այս գետի վրա կառուցված ՓՀԷԿ-երի քանակը 12-ն է, որոնց դերիվացիայի ընդհանուր երկարությունը 24.188 մ է: Կարակայա վտակի երկարությունը 15 կմ է, կառուցված ՓՀԷԿ-երի քանակը՝ 3, դերիվացիայի ընդհանուր երկարությունը 10.165 մ է: Այսաս վտակի երկարությունը 12 կմ է, կառուցված ՓՀԷԿ-երի քանակը՝ 2, դերիվացիայի ընդհանուր երկարությունը 5996 մ է: Արտաբույնք վտակի երկարությունը 18 կմ է, կառուցված ՓՀԷԿ-երի քանակը՝ 2, դերիվացիայի ընդհանուր երկարությունը 3628 մ է: Եղեգիս գետի ավազանի ՓՀԷԿ-երի բացարձակ մեծամասնությունն իրենցից ներկայացնում են կասկադներ, որտեղ ջուրը, դուրս գալով կայանի խողովակից, միանգամից հոսում է հաջորդ ՓՀԷԿ-ի ջրատարը: Արդյունքում ծանրաբեռնվածությունը (դերիվացիայի գումարային երկարության տոկոսային հարաբերությունը գետի երկարության հետ) Եղեգիս գետի վրա կազմում է 51.6 տոկոս, Կարակայայի վրա՝ 68 տոկոս, Այսասի վրա՝ 50 տոկոս, և միայն Արտաբույնքի դեպքում ծանրաբեռնվածությունը 20 տոկոս է: Այսպիսով, գետային ավազանի էկոհամակարգը ծանրաբեռնված է, իսկ գետերի և վտակների հուները՝ սկսած ակունքներից մինչև Եղեգիսի՝ Արփա թափվելը, զբաղեցված է ՓՀԷԿ-երի համար բնորոշ ենթակառուցվածքներով՝ պատվարներ, խողովակաշարեր, հիդրոէլեկտրակայաններ և տրանսֆորմատորային ենթակայաններ: Ծանրաբեռնվածությունն ավելանում է նաև ոռոգման համակարգերի հաշվին, որոնք անվերադարձ ջուր են վերցնում Եղեգիս գետից: Ջրառի որոշակի կետերում ՓՀԷԿ-երը ջուր են վերցնում նաև այդ համակարգերից: Էներգետիկ կամ գյուղատնտեսական նպատակներով նման չկարգավորված ջրառը բնորոշ է շատ ուսումնասիրված ավազանների: Ջրաչափերի և գետերի հոսքերի պարբերական դիտարկումների բացակայությունը ջրառի կետերում պատճառ է դառնում ավելի շատ ջրառի, քան կարող է տալ գետը, ինչի արդյունքում վերոնշյալ ընդհանուր դերիվացիայի հատվածում բնապահպանական թողքը հասնում է կրիտիկական ցածր ցուցանիշի: Եղեգես գետի վրա կառուցված են հետեւյալ փոքր ՀԷԿ-երը ըստ Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից էլեկտրաէներգիա արտադրելու համար 2013թ. հոկտեմբրի 1-ին տրված լիցենզիաների` «Եղեգիս» ՓՀԷԿ` կառուցված «Էլեգիս ՀԷԿ» ՍՊԸ-ի կողմից, դերիվացիայի երկարությունը բացակայում է «ՍՈՒՐԲ ԱՂԲՅՈՒՐ» ՓՀԷԿ` կառուցված «ՍՈՒՐԲ ԱՂԲՅՈՒՐ» ՍՊԸ-ի կողմից, դերիվացիայի երկարությունը` 1536 մետր «Եղեգնաձոր» ՓՀԷԿ` կառուցված «ՄԻՆԱ-ՄԱՅԱ» ՍՊԸ-ի կողմից, դերիվացիայի երկարությունը` 3250, 54 մետր «Եղեգնաձոր ՓՀԷԿ-1»` կառուցված «ՄԻՆԱ-ՄԱՅԱ» ՍՊԸ-ի կողմից, դերիվացիայի երկարությունը` 2650 մետր «ԵՂԵԳԻՍ-3» ՓՀԷԿ` կառուցված «ՍՅՈՒՆՅԱՑ ՎՈԹԸ» ՍՊԸ-ի կողմից, դերիվացիայի երկարությունը` 1394 մետր «Եղեգիս-2» ՓՀԷԿ` կառուցված «ՌԱԵԼ ԳէՍ» ՍՊԸ-ի կողմից, դերիվացիայի երկարությունը` 2050 մետր «Եղեգիս-1» ՓՀԷԿ` կառուցված Բազենք» ՓԲԸ-ի կողմից, դերիվացիայի երկարությունը` 4000 մետր «Գողթանիկ» ՓՀԷԿ` կառուցված «Հ.Հ.Ն.Մ.Ս.» ՍՊԸ-ի կողմից, դերիվացիայի երկարությունը` 1760 մետր: 2013թ․ հունվարի 1-ի դրությամբ ՀՀ հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի կողմից տրված լիցենզիաների համաձայն կառուցվող փոքր հիդրոէլեկտրակայանների թվում է Եղեգիս գետի վրա կառուցվող «Տիգրան Մեծ» ՓՀԷԿ-ը, որի շահագործողը «Ռուս ընդ Հար» ՍՊԸ-ն է, դերիվացիոն խողովակաշարի երկարությունը՝ 2*2950 մետր, «Ալնարս» ՓՀԷԿ-ը, շահագործող՝ «Ալնարս» ՍՊԸ, դերիվացիայի երկարությունը՝ 2300 մետր։ Փոքր ՀԷԿերի առկայությունը մեր պետությանը շահույթ չի բերում, այլ դժվարացնում գյուղացու աշխատանքը, հարստացնում որոշ մարդկանց և սպառում Հայաստանի բնական պաշարները։ Ժամանակն է կանգ առնել,գնահատել իրավիճակը, և տալ պատշաճ լուծումներ։ Եղեգիսը միայն փոքրիկ օրինակն էր կատարվելիք զարհուրանքի։

<<Տուն>> ֆիլմ վերլուծություն

Տուն ֆիլմում նկարագրվում է մեր մոլորակը՝ արարումից առ այսօր։ Ըստ ֆիլմի՝ մեր մոլորակը 200.000 տարեկան է, իսկ մարդկությունը՝ 8.000։ Այս 8.000 տարիների ընթացքում մարդը հասցրել է ահռելի վնասներ հասցնել մայր բնությանը՝ ագահորեն պաշարներ խլելով և փոխարենը ոչինչ չվերադարձնելով։ Վերջին 60 տարիների ընթացքում վերացրել ենք մոլորակի ռեսուրսների 60%ը։ Կարծում եմ, որ նույն տեմպերով, ընկած մեր շահի ետևից՝ կշարունակենք սպառել մեր Երկիրն այնքան, մինչև այն մեզ արձագանքի և պատասխան տա։ 4.6 միլիոն հեկտար անտառներ այրվել կամ հատվել են, մեծամասամբ դառնալով եկամտի աղբյուր։ Տարեկան 8 միլիոն պլաստիկ արտանետվում է օվկիանոս՝ խառնելով օվկիանոսային համակարգը։ Մեր արհեստական վնասները մեր շրջակա միջավայրին մի օր դառնալու են ճակատագրական, և այդ ժամանակ արդեն ուշ կլինի վերանայել մեր գործունեությունը։ Միշտ պետք է հիշենք՝ չկա Երկիր Բ-ն, սա է մեր միակ բնօրրանը։

«Հայաստանի կոտրվող ողնաշարը» Ֆիլմի վերլուծություն

Հանքային արդյունաբերությունը Հայաստանի տնտեսության գլխավոր ճյուղն է և այն կազմում է երկրի արտահանման ծավալի կեսից ավելին։ Հայաստանը մոլիբդենի հիմնական խոշոր արտադրողներից մեկն է։ Զանգեզուրի պղնձա-մոլիբդենային կոմբինատը մոլիբդենի խոշոր պաշարներ ունի, որոնք կենտրոնացած են Քաջարանի հանքավայրում։ Մոլիբդենից բացի Հայաստանը ունի պղնձի և ոսկու զգալի պաշարներ, կապարի, արծաթի և ցինկի փոքր հանքավայրեր, ինչպես նաև արդյունաբերական օգտակար հանածոների հանքավայրեր, այդ թվում՝ բազալտի, դիատոմիտի, գրանիտի, գիպսի, կրաքարի և պեռլիտի։ Չնայած 2008 թ. համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամին, հանքարդյունաբերությունը և եկամուտները 2009 թ. աճեցին՝ էականորեն պայմանավորված լինելով համաշխարհային շուկայում պղնձի, ոսկու և այլ թանկարժեք մետաղների գնաճով։ 2006 թվականին Քաջարանի հանքը վաճառվեց գերմանական Քրոնիմետ ընկերությանը ընդամենը 123.000.000$-ով, որը ծիծաղելի թիվ է,այդպիսի պաշարներով տարածքի համար: Ցածր գինը հիմնավորվեց նրանով, որ գնալով մոլիբդենի գինը միջազգային շուկայում նվազելու է, այսպիսով հանքավայրը վաճառելը միակ խելամիտ և օգտակար որոշումն է: Ընդամենը մեկ տարի անց՝ 2007 թվականին, գերմանական ընկերության շրջանառությունը կազմեց 135.000.000$: Ինչպես արդեն նշել եմ՝ Հայաստանը շատ հարուստ է քարերի պաշարներով և արտահանում է մոլիբդենի 7%-ը, բայց կա երկու բայց. 1. Հանքերից ոչ մեկը չի պատկանում ՀՀ-ին, հետևաբար միջազգային շուկայում վաճառած ապրանքից եկամուտը Հայաստանինը չէ: Հայկական կողմը ընդամենը իր ընդերքն է վաճառել, որը օրենքի խստագույն խախտում է՝ քանի որ, ըստ ընդերքի շահագործման օրենսդրության՝ հողը ժողովրդի սեփականությունն է: Գանձվող հարկերը կազմում եմ լումաներ՝ ստացած երակուտի ու պատճառած վնասի դիմաց: 2. Հանքերն ու դրանց գործունեությունը հանգեցնում են Հայաստանի բնության կործանմանը և բազում հիվանդությունների: Վնասի ամենաակներև մարմնավորումը պոչամբարն է, որը հետագայում դառնում է այգի և թունավոր սննդի աղբյուր: Պոչամբարը հանքարդյունաբերությանը կից բնապահպանական կառույց է, որտեղ առանձնացվում և ամբարվում են քիմական վերամշակման հետևանքով առաջացած թունավոր, վտանգավոր քիմական թափոններ, հանքաջրեր։ Պոչամբարը հանքարդյունաբերությանը կից բնապահպանական կառույց է, որտեղ առանձնացվում և ամբարվում են քիմական վերամշակման հետևանքով առաջացած թունավոր, վտանգավոր քիմական թափոններ, հանքաջրեր։ Պոչամբարի թափոնները պիտանի են նաև հետագա օգտագործման։

Նրանք բացի թափոններից պարունակում են մեծ քանակությամբ օգտակար հանածոներ, որոնք հետագայում կարող են օգտագործվել այլ ոլորտներում։ Այստեղից էլ առաջացել է «ամբար» անվանումը։ Վերջերս համացանցում թնդում էր Մեղրի քաղաքի կենսաառողջական վիճակի անկումը, որը պայմանավորված էր վերոնշյալ հանգամանքներով: Մեղրիի ավագանու անդամ Կարեն Ադամյանը մի հարցազրույցում հայտարարել է, որ իր տեղեկություններով՝ կրկնակի աճել է օնկոլոգիական, սրտանոթային հիվանդությունների թիվը: Սակայն այս խնդիրն ամենևին էլ չի մտահոգում հայրենի իշխանությանը, քանի որ տարածքում հանքավայրերի շահագործման թույլտվությունները գնալով ավելանում են: Խախտում խախտման հետևից, որոնք հանգեցնում են էկոհամակարգերի վատթարացմանը: Հանքարդյունաբերությունը դարձել է բնության ինքնատիպ հաշվեհարդար:

                                                              

Հայաստանում փոքր ՀԷԿերը կործանարար են

2014 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ Դեբեդ գետի վրա 33 փոքր ՀԷԿ է գործում, Աղստեւ գետի վրա 23 ՀԷԿ է կառուցված, չորս փոքր ՀԷԿ էլ Ախուրյան գետի վրա կա: Մեղրի գետի վրա 8 փոքր ՀԷԿ կա, Ողջի գետի ավազանին՝ 14, Սեւանա լճի ջրերով էլ 11 ՀԷԿ է աշխատում: Հինգ փոքր ՀԷԿ Որոտան գետի վրա է գործում: Այս ցանկը շարունակելի է: Մեր հանրապետության միայն 11 գետերի վրա միասին վերցրած 115 փոքր ՀԷԿ է գործում: Այսպիսի տվյալներ է ներկայացնում անկախ հետազոտող Վիկտորյա Բուռնազյանն իր «Փոքր հիդրոէլեկտրակայանների սոցիալ-էկոլոգիական ազդեցության վերլուծություն» զեկույցում: 11 գետերի վրա գործող 115 ՀԷԿ-երի միջին տարեկան արտադրանքը կազմում է 540 կիլովատտ/ժամ էլեկտրաէներգիա: Եթե զարգացած երկրներում խրախուսվում է փոքր ՀԷԿ-երի կառուցումը, քանի որ դրանք դրական ազդեցություն են թողնում կլիմայի փոփոխության վրա, Հայաստանում փոքր ՀԷԿ-երը ճիշտ հակառակ ազդեցությունն են ունենում՝ խախտելով էկոհամակարգի հավասարակշռությունը, «նպաստում» անտառների, ջրային ռեսուրսների կորստին, խթանում սողանքները, վերացնում կենսաբազմազանությունը: Զեկույցի հեղինակը պարզել է, որ մեր երկրում փոքր ՀԷԿ-երի ֆինանսավորումը գրավիչ է նրանով, որ ապահովում է վարկի 100 տոկոսանոց մարում, էլեկտրաէներգիայի սպառման շուկայում մրցակցություն չկա, առկա է էլեկտրաէներգիայի համար բարձր սակագին, փոքր ՀԷԿ-երի շահագործման լիցենզիան տրամադրվում է 15 տարով: Նշենք, որ Հայաստանում փոքր ՀԷԿ-երի համար վարկեր են տրամադրում Վերակառուցման եւ զարգացման եվրոպական բանկը, Զարգացման գերմանական բանկը (KFW), Համաշխարհային բանկը՝ 5 միլիոն դոլար: 

Փոքր ՀԷԿեր    

 1991 թվականին մշակվել էր <Հայաստանի փոքր հիդրոէներգետիկայի զարգացման սխեման>, որն իր մեջ ներառում էր 371 փոքր ՀԷԿ (փՀԷԿ)՝ 392 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ և 1177 մլն կՎտժ տարեկան գումարային էլեկտրաէներգիայի արտադրությամբ:

Մինչև 1988 թվականը ապապետականացվել է կառուցված փոքր ՀԷԿ-երի մեծ մասը (25-ից 14-ը): Ինչպես ցույց է տալիս փորձը, նրանց տեխնիկական վիճակը լավացել է, իսկ արտադրությունն ավելացել է 25%-ով:

Հայաստանում փոքր հզորության ՀԷԿ-երի կառուցման գործընթացը համարվում է որպես վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտի զարգացման առաջատար ուղղություն, քանի որ այն կնպաստի Հայաստանում էներգետիկ անկախության հաստատմանը:

Փոքր ՀԷԿ-եր են համարվում մինչև 30 ՄՎտ ընդհանուր հզորությամբ բոլոր տիպի հիդրոէլեկտրակայանները:

Հայաստանում փոքր ՀԷԿ-երի (ՓՀԷԿ) կառուցման գործընթացը համարվում է որպես վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտի զարգացման առաջատար ուղղություն:

Հանրապետությունում նախագծվող, կառուցվող և շահագործվող ՓՀԷԿ-երի մեծամասնությունը հանդիսանում է բնական ջրահոսքերի վրա տեղակայված դերիվացիոն տիպի կայաններ:

2017 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ էլ. էներգիա են արտադրել 178 փոքր ՀԷԿ-եր, որոնց գումարային դրվածքային հզորությունը կազմել է մոտ 328 ՄՎտ, իսկ Էլեկտրական էներգիայի փաստացի միջին տարեկան օգտակար առաքումը՝ 880 մլն.կվտժ: 2016թ. էլ. էներգիայի արտադրությունը փոքր ՀԷԿ-րի կողմից կազմել է շուրջ 957 մլն.կվտժ, որը Հայաստանում արտադրված ամբողջ էլ. էներգիայի (7315 մլն.կվտժ) մոտ 13% է:

Ըստ տրամադրված լիցենզիաների 2017 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ կառուցման փուլում են գտնվում ևս 39 ՓՀԷԿ, նախագծային մոտ 74 ՄՎտ գումարային հզորությամբ և 260 մլն.կվտժ էլ. էներգիայի տարեկան արտադրությամբ: