Աշխարհագրություն

Հայկական լեռնաշխարհ

Պատրաստածս տեսանյութը. https://www.youtube.com/watch?v=5b6oyJTx2Zw

Թեմա 6

ՀՀ բնակչության ազգային կազմը և աշխատանքային ռեսուրսները

97.9% հայեր,1.3 եզդիներ,0.5%ռուսներ,0.3% այլ էթնիկ խմբերի ներկայացուցիչներ։ 

ՀՀ աշխատանքային ռեսուրսի մեծ մասը կազմում են 25 տարեկանը բոլորած տղամարդիկ։Կանայք հիմնականում զբաղվում եմ տնային տնտեսությամբ։ Վիճակագրական հաշվարկները ցույց են տվել, որ կանայք որպես մասնագիտություն ընտրում են մանկավարժությունը՝հետագայում դպրոցներում ու մանկապարտեզներում աշխատելու համար։

Գրել բնակչության կազմ, աշխատանքային ռեսուրսներ հասկացությունների բացատրությունը

Բնակչության կազմը. կոնկրետ երկրում ապրող էթնիկ խմբերը՝ գերակշռությամբ և թերակշռությամբ։ 

Աշխատանքային ռեսուրս. կոնկրետ երկրի աշխատող խավը՝ անկախ սեռից և տարիքից։

Բերել օրինակներ  ՀՀ-ում ազգային կազմի առանձնահատկություններից

Առաջին առանձնահատկությունը կայանում է նրանում,որ Հայաստանի բնակչության 98%-ը կազմում են հայերը։ Այլ էթնիկ խմբերի բազմազանություն չի գրանցվում. զարգացած երկրների հակառակ պատկեր։

Բացատրել աշխատանքային ռեսուրսների և տնտեսապես ակտիվ բնակիչների տարբերությունը

Աշխատանքային ռեսուրս կոչվում են բոլոր այն բնակիչները,ովքեր ունակ են աշխատելու։ Տնտեսապես ակտիվ կոչվում եմ այն բնակիչները,ովքեր աշխատում են և վճարում հարկեր։

Ներկայացնել ՀՀ-ում կրթական մակարդակի որակը

Կազմել դիագրամ՝ նշելով Հայաստանի ազգային կազմը

Համացանցից գտնել տեղեկություններ, թե հայաստանը կրթական մակարդակով աշխարհում որերոդ տեղում է

Լեռնային տեղանքը ավելի երկրաշարժային է,քանի որ լեռնային գոտիները սեղմված են:

Հայաստանի ընդհանուր սահմանների երկարությունը 1430 կմ. Է:

Լեռնագրական միավորներ

Հյուսիս-Սև ծովը եզրավորում է հայկական լեռնաշղթան-Արևելապոնտական-500կմ:

Մեսխեթի և Թրիալեթի լեռները:

Հյուսիս արևելք-փոքր Կովկասի լեռնագրական միավորն է: Ծանթանալու ենք ՀՀ-ի ժամանակ: Արցախի և Զանգեզուրի լեռներ՝ ամենախոշոր:

Հարավ-արևելյան-Սաբալանի լեռնային զանգվածն է:

Հարավ-Կորդված,Վասպուրական,Հայկական Տավրոս:

Կենտրոնական հատված- Հայկական Պար լեռնաշղթա,Բյուրակն լեռներ, Ծաղկանց լեռներ:

Հայաստանի գետերը և լճերը

ՀՀ գետերը հիմնականում պատկանում են երկու ջրային ավազանի՝ Կուրը և Արաքսը

Արաքս-76տոկոս

Կուր-24տոկոս

Հայաստանի գետային ցանցի առանձնահատկությունները.

1-գետային ցանցը խիտ է,բաշխված է հավասարաչափ

2-ՀՀ գետերը սնվում են ձնհալքից,անձրևաջրերից և ստորերկրյա ջրերից:

3-Ունեն հոսքի անկայուն ռեժիմ

4-Նավարկելի չեն

3-Ունեն հոսքի անկայուն ռեժիմ

4-Նավարկելի չեն

5-Գետերը լեռնային են

6-Ունեն էներգետիկ մեծ կարևորություն

ԱՐԱՔՍԻ ԱՎԱԶԱՆԻՆ ՊԱՏԿԱՆՈՂ ԳԵՏԵՐՆ ԵՆ

Ախուրյան-Շիրակ-Աշոցքի սարահարթի Արփի լճից-186ԿՄ,Մեծամոր-40ԿՄ,Քասախ-89ԿՄ,Ազատ-55ԿՄ,Վեդի-58ԿՄ,Արփա-128ԿՄ,Որոտան-178ԿՄ,Ողջի-85ԿՄ,Մեղրի-36ԿՄ

ԿՈՒՐԻ ԱՎԱԶԱՆԻՆ ՊԱՏԿԱՆՈՂ ԳԵՏԵՐ

Դեբեդ-178ԿՄ/152ԿՄ ՀՅ,Աղստև-121ԿՄ

Հայաստանի ջրվեժները

Ջերմուկ-Արփա գետի Ջերմուկ վտակ

Շաքի-Սյունիքի մարզի Որոտան գետի ձախակողմյա Շաքի վտակ

Թռչկան-Փամբակ գետի ձախակողմյան վտակ՝ Չիչխան գետի վրա:

2025-950=1075Անկումը հավասար է 1075

186կմ-1075=0.1

Հունվար- -1,2 մինչև -18

Ամռանը՝ ամենացուրտ-Պաղակն,Շիրակի մարզ-46 աստիճան:

Ցուրտ օդային զանգված-բարեխառն լայնություններ և աֆրիական շրջաններ-անցնում են կովկասյան լեռները և փոխում են ուղղությունը:

Տաք օդային զանգվածներ-Իրան՝ հարավային շրջաններ:

Խոնավ Օդային զանգվածներ-Սև ծով և Կասպից ծով:

Իրանական անտիդեպրեսսիա կամ անտիցիկլոն:

Ցիկլոն- մթնոլորտային ճնշման ցածր մարզ

Անտիցիկլոն-մթնոլորտային ճնշման բարձր մաս

Լեռնահովտային քամիներ-լեռների և հովիտների մեջ են տատանվում

Կլիման փոխվում է ոչ թե դեպի հասարակաց,այլ վերընթաց գոտիական-լեռան ստորոտից մինչև գագաթ:

Առաջադրանքներ

1-Թվարկել ՀՀ կլիմայագոյացնող գործոնները

Լեռները,հովիտենրը և հարևան պետություններից եկող օդային հոսանքները,ռելիեֆը և քամիները:

2-Բացատրել ջերմաստիճանային շրջադասության երևույթը

Ջերմաստիճանային ինվերսիա, ջերմաստիճանի շրջադասություն, ըստ բարձրության օդի ջերմաստիճանի օրինաչափ նվազման փոխարեն ջերմաստիճանի աճի երևույթ։ Դիտվում է առավելապես ներքնոլորտում, օդի երկրամերձ շերտում (երկրամերձ շրջադասություն), ազատ մթնոլորտում (հատկապես ստորին 2 կմ-անոց շերտում) և ներքնոլորտից վերնոլորտին անցման շերտում (տրոպոպաուզայում)։ Առաջանում է պարզկա գիշերներին՝ երկրի մակերևույթից ջերմաճառագայթման՝ ջերմաստիճանի զգալի նվազման և երկրի սառը մակերևույթի վրայով տաք օդային հոսանքների անցման ժամանակ։ Երկրամերձ Ջերմաստիճանային ինվերսիայի ստորին սահմանը համընկնում է երկրի մակերևույթի հետ։ Շերտի հաստությունը լինում է մի քանի մետրից մի քանի տասնյակ մետր (Երբեմն՝ ավելի քան 1000մետր), ջերմաստիճանի աճը՝ 0,1-ից մինչև 10-15°Շ։

3-Բնութագրել ՀՀ տարածքային տարվա եղանակները , տարվա եղանակների հերթափոխն ըստ բարձրության

ՀՀ-ի տարածքի մեծ մասում տարվա չորս եղանակներն ել լինում են իրենց ժամանակին: Ինչպես գիտենք՝ Հայաստանը լեռնային երկիր է, և ինչքան բարձրանում ենք,այդքան ջերմաստիճանը նվազում է. 100մ-5-6 աստիճան ցելսիուս,իսկ ճնշումը- 100մմ:

Տան առաջադրանքներ

Բնութագրել մեր բնակավայրի տարվա եղանակները և դրանց տևողությունը:

Ես ապրում եմ Երևանում: Երևանում տարվա եղանակները դիտվում են իրենց ժամանակին: Ձմեռը տևում և 3 ամիս,գարունը՝ 3 ամիս, ամառը՝ 3 ամիս: Ամեն ամիս դիտվում է համարժեք ջերմաստիճանով: Ձմեռը՝ ցուրտ,ամառը տաք: Աշնանը տեղումների քանակը հասնում է 300 մմ: Ամառը ջերմաստիճանը բարձրանում է մինչև 47.7 աստիճան,անձամբ ես եմ գրանցել: Ձմեռը հիմնականում ձյուն չի դիտվում:

Համեմատել մեր բնակավայրի կլիմայական եղանակներն ըստ օրացույցի:

Հրաբղային լեռնավահաների և միջ լեռնաըին գոգավորույւոների մաս

Աշոցք Ջավախքի ենթամարզ

Ա-Ջավաղքի լեռներ,Եղնեխաղի լեռներ,Աշոցքի սարահարթ,Արփի լճի ջրամբար-Պաղաղն կամ Շունաբար,որտեղ գրանցվել է ամենացածր ջերմաստիճանը -46ց

Բ-Արագած-Սյունիքի. Արագած,Արայի, Հատիս,Աժդահակ,Արմաղան-Գեղամա լեռնավահան,Վարդենիս ու Ծղուկ 3582

Լեռնավահաններ-Գեղամա լեռներ-Արմաղան և Աժդահակ,Վարդենի-Վարդենիս,Սյունիքի բարձրավանդակ

82տոկոս-լեռներ,18տոկոս-հարթավայր

Ամենացածր կետը՝ Մեղրիում-Մեղրու կիրճ-խորություն-370 մետր,Հարաբերական բարձրությունը 4090-370-3680

3904-կապուտ ջյուղ

3582

Հայաստանի տարածք- 29.743 ք/կմ Սահմանակից պետություններ

Հյուսիս-Վրաստան

Հարավ-Իրան

Արևմուտքից-Թուրքիա

Արևելք- Ադրբեջան

Հայաստանը բաժանում ենք 4 լեռնագրական միավորի

1-Հյուսիսային ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների և միջլեռնային գոգավորությունների մարզ:

Ա-Արտաքին շարք- Միափորի,Վիրահայոց,Գուգարաց

Բ-Ներքին շարք- Արեգունի,Սևանի,Մռավի,Արևելյան Սևանի

Բազումի,Ծաղկունյաց,Փամբակի

Հարավային ծալքաբեկորավոր լեռների և միջլեռնային գոգավորությունների մարզը կազմված է երկու ենթամարզից

Ա-ՈւրցՎայքի ենթամարզ-Ուրծի-Ուրծ և Վայքի լեռներ-Գոգի

Բ- Զանգեզուրի ենթամարզ- Զանգեզուրի լեռներ-Կապուտ ջյուղ,Մեղրու լեռներ-Բաղացսար Բարգուշատի լեռներ-Արամազդ

                       

Կլիմա

Բարեխառն-մերձ արևադարձային, ցամաքային,խիստ ցամաքային, ափամերձ շրջանները խոնավ, Իրանական տաք օդային զանգվածներ Հայաստանի վրա:

Լճեր

Սևանա լիճ- բարձրությունը՝ 1900մ,Գտնվում է Գեղարքունիքի մարզում,երակարությունը՝ 70կմ, լայնությունը՝ 55կմ, խորությունը՝ 83մ, Ավազանի մակերեսը՝ 1260 կմ քառակուսի, պարզությունը՝ 4,5 մ, միջին խորությունը 26,8 մ, Սևանի թերակղզի:

Վանա լիճ- Հայկական լեռնաշխարհ, Թուրքիայի սահման, 1648մ,  երկարությունը՝ 119 կմ, ամենամեծ խորությունը՝ 451 մետր, միջին խորությունը 161,2 մետր, մակերեսը 3647մ քառակուսի

Ուրմիա- Իրան,Հայակական լեռնաշխարհ, , բարձրությունը 1275 մ, խորությունը՝ 16մ, միջին խորությունը 5մ, աղի լիճ է, 150-250 տոկոս աղիություն:

Եփրատ-2700 կմ,Միջագետքի դաշտավայր,Կարնո դաշտ,Շողանի ձոր,Աշկալայի ու Դերջանի դաշտեր,Կամախի սարահարթ,Արածանի ճյուղին,Մալաթիայի դաշտ:

Տիգրիս- 1900կմ,

Արաքս- 1072կմ, Մեղրու կիրճից դուրս գալով մտնում է Ադրբեջանի տարացք և Միլի դաշտավայրում միանում Կուրի հետ ու լցվում Կասպից ծով:

Գետեր՝ Ճորոխ,Արաքս,Կուր,Արևելյան Տիգրիս,Արևելյան Եփրատ

Սկիզբ ակունք,վերջ գետաբերան, տարբերությունը՝ անկում

Թեքությունը՝ Գետի անկումը բաժանած երկարության վրա:

Ճորոխի անկումը-3937-0=3937 (Անկում)

Եփրատի անկումը

Արաքսի անկումը

Կուր և Արաքս գետերը լցվում են Կասպից ծով: Եփրատը և Տիգրիսը Պարսպից ծոց,Քռբանի ջրամբար Ճորոխը՝ Սև ծով,Արևելապոնտական

Կուր-Ադրբեջան,Վրաստան,Հայաստան

ԴՈՒՐՍ ԳՐԵԼ ՀՐԱԲԽԱՅԻՆ ԲԱՐՁՐԱՎԱՆԴԱԿԻ ԼԵՌՆԵՐԸ

Հրաբխային- Հայկական լեռնաշխարհը հրաբխականությամբ մարող գոտի է, աչքի է ընկնում արտաժայթուկ, այնպես էլ՝ ներժայթուկ հրաբխականության արդյունք հանդիսացող ռելիեֆի ձևերով:  Թոնդրակ 3518մ. Նեմրութ 3050մ.

Սևան-1890

Հատուկ առաջադրանք

1. Ի՞նչ  հասակի և ինչպիսի՞ ապարներից են կազմված ՀՀ ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների հիմնական մասը:

Պատասխան. Ընդհանուր ջրբաժանի միավոր- 310/^ երկարություն: Հարավային ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաների մարզն ունի խիստ մասնատված մակերևույթ, խոր հովիտներ և կիրճեր,սրակատար լեռնագագաթներ: Ամենախոշորը-Զանգեզուրի լեռնագրական միավոր:

2. Ի՞նչ  հասակի և ինչպիսի՞ ապարներից են կազմված ՀՀ հրաբխային լեռնավահանները և դրանց հարակից սարավանդները:

Պատասխան. Հրաբխային լեռնազանգվածների ու սարավանդների մարզը ՀՀ տարածքի մոտ 45%-ն է,որը սկսվում է հյուսիս-արևմուտքից, ձգվելով մինչև հարավ և հարավ-արևելք,նաև ընդգրկում է Արագածը և Արայի լեռը:  Մարզը բնութագրվում է լավային սարավանդներով, բազմաթիվ հրաբխային կոներով, թույլ մակերևութային հոսքով։ Հրաբխային ռելիեֆի կարևոր ձևերից են արտաժայթուք կոները, առանց խառնարանի հրաբուխները, թթվային լավան: Տեղատարափ անձրևների դեպքում մակերևույթի հոսք գրեթե չի զգացվում: Սույն լեռնազանգվածը խիստ տարբերվում է ծալքաբեկորավոր լեռնաշղթաներից:

3. ՀՀ տարածքը ո՞ր գեոսինկլինալում է գտնվում:

Պատասխան. Ալպ-հիմալայան

4. Քարտեզի վրա նշել ՀՀ պղնձի, պղնձամոլիբդենային,տուֆի և կրաքարի հանքավայրերը:(լրացնել կից քարտեզը)
5. Քարտեզի վրա նշել ՀՀ հանքային ջրերի ելքերը:(լրացնել կից քարտեզը)
6. Որքա՞ն է ՀՀ  տարածքի միջին բարձրությունը, ՀՀ ամենաբարձր և ցածր կետերի հարաբերական բարձրությունները:
7. Քարտեզի վրա գծել ՀՀ լեռնագրական մարզերը, պայմանական նշաններում գրել անունները:(լրացնել կից քարտեզը)
8. ՀՀ տարածքով հոսող ո՞ր գետերի վտակներն են՝ Ձորագետ-Դեբեդ,Գետիկ-Աղստև, Եղեգիս-Արփա, Մարմարիկ-Հրազդան, Քասախ-Մեծամոր
9. Հաշվել Հրազդան գետի անկումն ու թեքությունը, եթե հայտնի է, որ Հրազդանը Արաքսին է միանում 820մ բբ-ում, և սկիզբ է առնում Սևանա լճից: Գետի անկումը գտնում են ակունքը բաժանելով գետաբերանին,իսկ թեքությունը գտնում են գետի երկարությունը բաժանելով անկմանը:

Պատասխան. 1900-820=1080. Անկումը հավասար է 1080մ-ի: 141/1080=0.1305555555555556: Թեքությունը հավասար է 0.1305555555555556:

10. Հաշվել Ախուրյան գետի անկումն ու թեքությունը, եթե հայտնի է, որ Ախուրյանը  Արաքսին է միանում 830մ բբ-ում: Գետի անկումը գտնում են ակունքը բաժանելով գետաբերանին,իսկ թեքությունը գտնում են գետի երկարությունը բաժանելով անկմանը:

Պատասխան. 2025-830=1195: Անկումը հավասար է 1195մ-ի: 186/1195=0.1556485355648536: Թեքությունը հավասար է 0.1556485355648536-ի:

11. Քարտեզի վրա նշել ՀՀ լճերը:(լրացնել կից քարտեզը)
12. Ո՞ր լճերից են սկիզբ առնում Ախուրյան-Արփա լիճ, Հրազդան-Սևանա լիճ, Մեծամոր-Մեծամոր լիճ/ գետերը: